Poland

Mimo, iż Polska jest stroną niektórych istotnych instrumentów praw człowieka, nie przystąpiła do żadnej z podstawowych konwencji dotyczących bezpaństwowości. Dane dotyczące bezpaństwowców w Polsce nie są wiarygodne, nie istnieje również odpowiednia procedura ustalania bezpaństwowości. Niektórzy bezpaństwowcy mają możliwość uregulowania swojego pobytu poprzez alternatywne procedury administracyjne, na przykład podczas postępowania powrotowego, jednak istnieją znaczące luki w ochronie. Bezpaństwowcy o nieuregulowanym statusie mogą zostać zatrzymani i umieszczeni w detencji w celu potwierdzenia ich tożsamości, a ich potrzeby związane z ochroną nie są brane pod uwagę podczas procedur detencyjnych.

W ustawie o obywatelstwie polskim istnieją zabezpieczenia mające na celu zapobieganie bezpaństwowości. Istnieje prawna ścieżka umożliwiająca naturalizację bezpaństwowców w Polsce, jednak wymagania związane z prawem stałego pobytu i dokumentami stanowią znaczącą przeszkodę. Istnieje gwarancja mająca zapobiegać bezpaństwowości w przypadku dzieci adoptowanych oraz znalezionych. Prawo przewiduje uzyskanie obywatelstwa przez dziecko urodzone na terytorium kraju, którego rodzice są nieznani lub są bezpaństwowcami. Jednakże przepisy nie zapobiegają bezpaństwowości w przypadku dzieci, których rodzice są cudzoziemcami i nie mogą przekazać im swojego obywatelstwa. Istnieją również praktyczne przeszkody w uzyskaniu obywatelstwa przez dzieci urodzone za granicą, których rodzice są tej samej płci - mają one charakter dyskryminacyjne i mogą prowadzić do bezpaństwowości. Podczas rejestracji urodzeń legalny pobyt rodziców nie jest wymagany i pomimo, iż Polska otrzymała rekomendacje Powszechnego Przeglądu Okresowego (UPR - Universal Periodic Review) dotyczące dostępu do rejestracji urodzeń, nie ma obecnie zgłoszeń o przeszkodach w rejestracji urodzeń.

Ostatnia aktualizacja: 
sty 2023
Eksperci krajowi: 

Dodatkowe zasoby

Klucz oceny

++Pozytywna
+ Raczej pozytywna
+-Pozytywna i negatywna
- Raczej negatywna
--Negatywna

Dodatkowe informacje

-Normy i dobra praktyka

 

Międzynarodowe i Regionalne Instrumenty

Ocenia, czy kraje są stronami w istotnych międzynarodowych i regionalnych instrumentach, biorąc pod uwagę, czy zastrzeżenia mają wpływ na bezpaństwowość oraz czy instrumenty włączone są do prawa krajowego. Cztery podstawowe traktaty o bezpaństwowości (Konwencja o Statusie Bezpaństwowców z roku 1954; Konwencja o Ograniczaniu Bezpaństwowości z roku 1961; Europejska Konwencja o Obywatelstwie z roku 1997; Konwencja Rady Europy o Unikaniu Bezpaństwowości w związku z Sukcesją Państw z roku 2006) mają większą wagę w ocenie, niż inne istotne instrumenty praw człowieka.

Polska nie przystąpiła do żadnej z czterech podstawowych konwencji dotyczących bezpaństwowości, choć podpisała Europejską Konwencję o Obywatelstwie. Polska jest stroną we wszystkich pozostałych ważnych regionalnych i międzynarodowych instrumentach praw człowieka, za wyjątkiem Konwencji o Ochronie Praw Pracowników Migrujących, zachowuje natomiast pewne zastrzeżenia i deklaracje, jak na przykład w związku z interpretacją Konwencji o Prawach Dziecka. Jako państwo członkowskie UE, Polska związana jest unijną Dyrektywą w sprawie powrotu nielegalnych imigrantów.

  • Polska nie jest stroną Konwencji z 1954 r.
  • Polska nie jest stroną Konwencji z 1961 r.
  • Polska podpisała Europejską Konwencję o Obywatelstwie, ale nie przystąpiła do niej. Nie wprowadziła żadnych zastrzeżeń w momencie jej podpisywania.
  • Nie jest stroną Europejskiej Konwencji o Unikaniu Bezpaństwowości w związku z Sukcesją Państw.
  • Polska jest stroną Europejskiej Konwencji Praw Człowieka bez zastrzeżeń oraz jest związana europejską Dyrektywą Powrotową. Polska jest stroną wszystkich pozostałych istotnych traktatów międzynarodowych, za wyjątkiem Konwencji o Ochronie Praw Wszystkich Pracowników Migrujących oraz Członków ich Rodzin. Wprowadziła natomiast dwie deklaracje do Konwencji o Prawach Dziecka, które związane są z interpretacją pewnych artykułów zgodnie z 'polskimi zwyczajami i tradycjami' oraz z 'zasadami moralności', jak również ma zastrzeżenia do Konwencji Przeciwko Torturom odnoszące się do poufnych dochodzeń oraz arbitrażu.

Dane dotyczące Populacji Bezpaństwowców

Bada dostępność oraz źródła zdezagregowanych danych o populacji bezpaństwowców. Dostarcza bieżących danych oraz ocenia rzetelność środków, którymi kraje dysponują do liczenia bezpaństwowców, możliwość ujmowania ich w powszechnym spisie ludności, w ewidencji ludności oraz w bazach danych odnośnie migracji. Odnotowuje, czy bezpaństwowość została w kraju zmapowana oraz czy istnieją skuteczne środki do liczenia bezpaństwowców przebywających w detencji.

Polski rząd publikuje zdezagregowane dane dotyczące liczby ‚bezpaństwowców’ w spisie powszechnym ludności, jak również dane dotyczące liczby bezpaństwowców będących w posiadaniu różnego rodzaju zezwoleń na pobyt, które są jednak niewiarygodne ze względu na użycie rozbieżnych terminów, takich jak ‘nieokreślone obywatelstwo’. Jako że w Polsce nie istnieje prawna definicja bezpaństwowca, władze używają tego terminu oraz interpretują go w sposób niespójny, a poszczególne podmioty rządowe używają różnych rozbieżnych terminów oraz definicji. Nie ma opublikowanych danych o bezpaństwowcach przebywających w detencji, choć niektóre dane zbierane są przez polską Straż Graniczną. Badanie dotyczące bezpaństwowości w Polsce zostało opublikowane przez Wysokiego Komisarza ONZ ds. Uchodźców (UNHCR) w 2019 roku.

  • Terminy „bezpaństwowiec” oraz „nieokreślone obywatelstwo” zostały użyte w ostatnim powszechnym spisie ludności z 2021 roku. We wstępnych wynikach cenzusu z czerwca 2022 roku odnotowano 66 osób, które identyfikowały się jako bezpaństwowe, oraz 300 osób o nieokreślonej narodowości, w porównaniu do 2020 bezpaństwowców i 8804 osób o nieokreślonej narodowości w 2011 roku (większość w tej grupie stanowiły osoby bezdomne oraz/lub nieudokumentowane). Przyczyny tego spadku nie są jasne. Dane w spisie powszechnym są zdezagregowane pod względem płci oraz miejsca urodzenia (w Polsce lub za granicą).Władze polskie używają i interpretują termin „bezpaństwowiec” w sposób niespójny oraz nie stosują jednolitej definicji. Straż Graniczna stosuje różne, częściowo rozbieżne określenia i nie istnieją liczby szacunkowe dotyczące nieudokumentowanych bezpaństwowców, co sugeruje, że liczby są prawdopodobnie zaniżone.
  • Różne departamenty rządowe używają różnych terminów, do których zalicza się 'bez obywatelstwa', 'nieokreślone obywatelstwo', jak również 'bezpaństwowiec', którego definiuje się jako 'obcokrajowca bez przynależności państwowej, pozbawionego obywatelstwa lub podającego się za obywatela państwa nieuznawanego'. W polskim prawie nie istnieje jasna definicja bezpaństwowca. Osoby „nieznanego obywatelstwa” to te niezdefiniowane jako bezpaństwowe, które nie podają się za obywateli żadnego państwa, zgłaszają potencjalną przynależność do wielu państw lub nie są uznawane przez państwo, o którego obywatelstwo się ubiegają. Osoby, których ‘obywatelstwo nie zostało potwierdzone‘ to takie, które nie posiadają dokumentów tożsamości, a ich dane osobowe (w tym obywatelstwo) są akceptowane na podstawie oświadczeń ustnych, a później weryfikowane.
  • Dane UNHCR dotyczące populacji bezpaństwowców w Polsce oszacowane zostały na podstawie danych z powszechnego spisu ludności z 2011 i 2021 roku. Podają one, że w połowie 2022 roku było w Polsce 1,435 takich osób.
  • UNHCR opublikowało badanie o bezpaństwowości w Polsce we wrześniu 2019 roku. W 2013 roku badanie dotyczące bezpaństwowości w Polsce opublikowało Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć (organizacja pozarządowa).
  • Według Ministerstwa Cyfryzacji, w 2016 roku w rejestrze PESEL zarejestrowanych było 1328 bezpaństwowców. W marcu 2022 roku, według danych Urzędu do Spraw Cudzoziemców, w Polsce znajdowało się 272 bezpaństwowców oraz 28 osób o nieokreślonym obywatelstwie, posiadających ważne zezwolenie na pobyt. Urząd do Spraw Cudzoziemców publikuje także statystyki dotyczące wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej i procedur legalizacyjnych, jak również wydanych decyzji. Osobne źródła danych rejestrują liczbę bezpaństwowców ubiegających się o ochronę międzynarodową, uznanych uchodźców oraz osób posiadających inne rodzaje zezwolenia na pobyt. Według Urzędu do Spraw Cudzoziemców, w 2022 roku było osiem wniosków o ochronę międzynarodową złożonych przez bezpaństwowców, oraz 26 wniosków złożonych przez osoby z nieokreśloną narodowością.
  • W 2022 roku Polska Straż Graniczna zarejestrowała 291 bezpaństwowców wchodzących do Polski między Styczniem a Listopadem, 97 z nich przekroczyło granicę od strony Ukrainy, oraz 4251 osób o nieznanej narodowości przekraczających granicę między styczniem a wrześniem, w tym 3303 osoby przybywające od strony Ukrainy.
  • Polska Straż Graniczna, która odpowiedzialna jest za detencję imigrantów w kraju, nie publikuje informacji statystycznych dotyczących narodowości imigrantów przebywających w detencji, natomiast zbiera je na potrzeby wewnętrzne. Po wystosowaniu prośby o informacje Straż Graniczna potwierdziła umieszczenie w detencji jednego bezpaństwowca oraz 31 osób o niekreślonej narodowości w 2022 roku. Jedna osoba z nieokreślonym obywatelstwem została wypuszczona z powodu braku możliwości wydalenia jej.
  • Nie ma oficjalnych wytycznych dotyczących ustalania bezpaństwowości albo niekreślonego obywatelstwa.

Ustalanie i przyznawanie statusu bezpaństwowca

Stwierdza, czy w prawie narodowym danego kraju istnieje definicja bezpaństwowca, która jest zgodna z Konwencją z 1954 roku oraz czy kraj posiada specjalną procedurę ustalania bezpaństwowości (SDP), która prowadzi do ustalenia specjalnego statusu bezpaństwowca. Jeśli w kraju nie ma procedury SDP, ocenia czy istnieją inne procedury, dzięki którym możliwa jest identyfikacja bezpaństwowości lub inne ścieżki prawne pozwalające bezpaństwowcom na uregulowanie pobytu lub dostępu do swoich praw. Kraje można podzielić na trzy grupy, aby mieć porównanie między tymi, które posiadają procedurę SDP zapewniającą ochronę, tymi, które posiadają inne procedury oraz tymi, które uznają status bezpaństwowca, ale nie posiadają jasnego mechanizmu pozwalającego na dostęp do ochrony. Istniejące procedury oraz prawa przyznawane bezpaństwowcom badane są i oceniane w oparciu o normy międzynarodowe oraz dobrą praktykę.

Polska nie posiada specjalnej procedury SDP, natomiast identyfikacja bezpaństwowości możliwa jest poprzez inne procedury administracyjne. Nie istnieje prawna definicja bezpaństwowca ani specjalna procedura identyfikacji bezpaństwowości, jednak sprawę tę można poruszyć jako prawnie istotną na przykład podczas procedury o udzielenie ochrony międzynarodowej lub postępowania powrotowego. Władze nie są zobowiązane do rozpatrzenia wniosku o uznanie statusu bezpaństwowca oraz nie istnieją kryteria dotyczące jego oceny. Gwarancje proceduralne w procedurze udzielania ochrony międzynarodowej oraz w innych procedurach administracyjnych są zróżnicowane. Różnice te dotyczą pomocy prawnej na etapie postępowania odwoławczego i sądowoadministracyjnego, przesłuchań wywiady, tłumacze, decyzje na piśmie. Nie ma statusu „bezpaństwowca”, a jedynie możliwość otrzymania zgody na pobyt tolerowany lub humanitarny, gwarantujący prawo do pracy, opieki zdrowotnej oraz pomocy społecznej.

  • W polskim prawie nie istnieje definicja bezpaństwowca.
  • Nie istnieje żadne formalne, regularnie prowadzone szkolenie dotyczące bezpaństwowości dla urzędników państwowych, sędziów ani prawników.
  • Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć zorganizowało doraźne szkolenie dotyczące bezpaństwowości we współpracy z Europejską Siecią na rzecz Bezpaństwowców (ENS) dla Straży Granicznej oraz pracowników Urzędu do Spraw Cudzoziemców.
  • W Polsce nie ma specjalnej procedury ustalania bezpaństwowości, ale istnieją inne procedury administracyjne, dzięki którym można zidentyfikować bezpaństwowość.
  • Nie ma statusu bezpaństwowca ani prawnej definicji tego terminu i, mimo że bezpaństwowość może zostać poruszona jako prawnie istotna podczas innych procedur, żadne z nich nie są dostosowane do identyfikacji bezpaństwowców.
  • Do procedur, o których mowa, zalicza się postępowanie w sprawie udzielania pomocy międzynarodowej lub w sprawie powrotu, jako że zawierają one przeważnie element identyfikacji, oceny obywatelstwa oraz ustalenia kraju pochodzenia i/lub kraju powrotu. Procedury regularyzacyjne mogą być istotne, ale mają ograniczony zakres. Procedury amnestii są istotne dla nieudokumentowanych bezpaństwowców, jednak nie zawsze są dla nich dostępne.
  • Bezpaństwowość może zostać poruszona jako prawnie istotna kwestia podczas innych procedur, jednakże żadna z nich nie jest dostosowana do ustalenia bezpaństwowości, ani nie podaje tego jako jasno sprecyzowany cel. Do procedur, o których mowa, zalicza się postępowanie w sprawie udzielania ochrony międzynarodowej, postępowanie powrotowe, procedury legalizacyjne oraz w sprawie amnestii.
  • Istnieje możliwość uregulowania pobytu w Polsce, jeśli dana osoba zostanie uznana za niepodlegającą powrotowi w toku postępowania powrotowego, nawet jeśli bezpaństwowość nie została konkretnie stwierdzona. W takich przypadkach, może zostać wydane pozwolenie na pobyt tolerowany, które reguluje pobyt takiej osoby w Polsce, ale nie upoważnia jej do przekroczenia granicy.
  • Zezwolenie na pobyt może być również wydane ze względów humanitarnych pod pewnymi warunkami, w tym w przypadku gdy powrót danej osoby naruszyłby jej prawo do życia rodzinnego lub prywatnego, prawa dziecka. Może ono również zostać wydane, jeśli powrót danej osoby stanowiłby zagrożenie dla jej życia lub bezpieczeństwa, lub narażałby ją na tortury, pracę przymusową, pozbawienie prawa do rzetelnego procesu sądowego lub ukaranie bez podstawy prawnej.
  • Procedura udzielania ochrony jest scentralizowana (Urząd do Spraw Cudzoziemców). Procedury regularyzacyjne oraz w sprawie powrotu przeprowadzane są na szczeblu lokalnym przez Urząd Wojewody oraz przez komendanta właściwego oddziału Straży Granicznej.
  • Identyfikacja bezpaństwowości jest częścią ogólnego procesu identyfikacji i oceny obywatelstwa. W celu zapewnienia, że procedury administracyjne mogą być kontynuowane, nie istnieją prawnie ustalone kryteria, a jedynie podejmowane przez władze kroki techniczne. W celu ustalenia obywatelstwa lub bezpaństwowości danej osoby, władze badają wszystkie dostępne źródła informacji oraz dowody, jak również przepisy dotyczące obywatelstwa w deklarowanym kraju pochodzenia.
  • Prawo nie zobowiązuje władz do rozpatrzenia wniosku o przyznanie statusu bezpaństwowca oraz nie istnieją jasne reguły dotyczące składania wniosków.
  • Nie istnieje standardowe szkolenie dotyczące bezpaństwowości dla urzędników państwowych, choć czasami organizowane są doraźne szkolenia.
  • Władze odpowiedzialne za przeprowadzanie procedur administracyjnych (w sprawie powrotu lub udzielania ochrony) współpracują ze Strażą Graniczną w kwestii identyfikacji osoby oraz jej obywatelstwa.
  • W prawie polskim nie istnieje ‘status bezpaństwowca’, jednak podczas identyfikacji danej osoby - w skład której wchodzi również ocena obywatelstwa - ciężar dowodu dzielony jest między tę osobę a władze, natomiast kryterium dowodu jest takie samo, jak w przypadku rozpatrywania wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej.
  • Prawo nie przewiduje żadnych konkretnych wytycznych dla decydentów. Identyfikacji - w skład której wchodzi również ocena obywatelstwa - dokonuje Straż Graniczna w oparciu o swoje wewnętrzne procedury weryfikacyjne.
  • Bezpłatna i opłacana przez państwo pomoc prawna udzielana jest na etapie odwoławczym postępowania o ochronę międzynarodową oraz podczas postępowania sądowoadministracyjnego. Państwo nie zapewnia darmowej pomocy prawnej w przypadku postępowania powrotowego, ale NGO świadczą ją w ograniczonym zakresie.
  • Przeprowadzenie przesłuchania jest obowiązkowe podczas procedury o udzielenie ochrony międzynarodowej (za wyjątkiem wniosków oczywiście bezzasadnych). Podczas przesłuchania powinno dojść do ujawnienia wszystkich prawnie istotnych faktów. Nie ma obowiązku przeprowadzania przesłuchania podczas postępowania powrotowego.
  • Jeśli zajdzie taka potrzeba, pomoc tłumacza udzielana jest bezpłatnie podczas postępowań w sprawie ochrony międzynarodowej i powrotu.
  • Decyzje wydawane są na piśmie, a ich uzasadnienia są zgodne z ogólnymi wymogami postępowania administracyjnego. Jednakże, są one wydawane wyłącznie po polsku.
  • Dostęp do praw zależny jest od rodzaju zezwolenia na pobyt udzielonego bezpaństwowcom, jako że nie przysługują im żadne prawa z samej racji posiadania statusu bezpaństwowca.
  • Osoba (może to dotyczyć również bezpaństwowca), w stosunku do której zobowiązanie do powrotu jest niewykonalne, otrzymuje odnawialną i ważną na dwa lata zgodę na pobyt tolerowany, pod warunkiem, że poprzedni kraj zamieszkania jej nie przyjmie. Pobyt tolerowany regularyzuje pobyt w Polsce, natomiast nie uprawnia do otrzymania dokumentu podróży.
  • Osoby, którym udzielono zgody na pobyt tolerowany, mają prawo pracować bez konieczności uzyskiwania dodatkowego zezwolenia na pracę oraz mają dostęp do opieki zdrowotnej i niektórych form opieki społecznej, muszą natomiast zgłaszać się do komendanta właściwego oddziału Straży Granicznej i informować go o każdej zmianie miejsca zamieszkania, jak i nie mogą podróżować za granicę.
  • Osoba objęta postępowaniem powrotowym, w niektórych przypadkach może uzyskać zgodę na pobyt ze względów humanitarnych, jeśli jej powrót wiązałby się z naruszeniem pewnych praw podstawowych. Karta pobytu jest ważna przez dwa lata i może być odnawiana. Osoby posiadające zgodę na pobyt ze względów humanitarnych mają prawo do pracy bez konieczności ubiegania się o zezwolenie na pracę oraz mają dostęp do opieki zdrowotnej, ubezpieczenia społecznego, mogą posiadać dokument podróży oraz mogą ubiegać się o łączenie rodzin.
  • Osoby posiadające zgodę na pobyt ze względów humanitarnych mogą ubiegać się o łączenie rodzin, natomiast osoby posiadające zgodę na pobyt tolerowany - nie.
  • Ani zezwolenie na pobyt ze względów humanitarnych, ani na pobyt tolerowany nie uprawnia osoby posiadającej go do głosowania w Polsce.
  • Bezpaństwowcy, których pobyt nie jest uregulowany, mają dostęp jedynie do opieki zdrowotnej w nagłych wypadkach.
  • Polskie władze twierdzą, że każda osoba uciekająca przed konfliktem zbrojnym w Ukrainie może wjechać na terytorium Polski. Jednakże pojawiają się zgłoszenia dyskryminacji po ukraińskiej stronie granicy. Osoby nieudokumentowane mogą przekroczyć granicę, ale czekają je opóźnienia, ponieważ muszą przejść przez sprawdzenie tożsamość i mogą zostać zatrzymane i umieszczone w detencji na potrzeby tego procesu.
  • Polska wprowadziła tymczasową unijną ochronę dla wysiedleńców, która odnosi się tylko do mieszkańców Ukrainy i członków ich rodzin (bez względu na narodowość).
  • Tymczasowa ochrona w odniesieniu do obywateli państw trzecich i bezpaństwowców jest również przyznawana w oparciu o inną procedurę, w ramach której osoby mogą ubiegać się o zaświadczenie wydane przez Urząd do Spraw Cudzoziemców, potwierdzające, że są beneficjentami tymczasowej ochrony. Bezpaństwowcy mogą skorzystać z ochrony tymczasowej, jeśli mieli ważne pozwolenie na pobyt stały w Ukrainie i nie mogą w bezpiecznych warunkach wrócić do swojego kraju lub regionu pochodzenia, albo jeżeli byli objęci ochroną międzynarodową lub jej odpowiednikiem w Ukrainie.
  • Bezpaństwowcy przybywający z Ukrainy mierzą się z trudnościami w dostępie do tymczasowej ochrony w Polsce, wliczając w to utrudnienia związane z niejasną interpretacją terminu „bezpaństwowość”, brakiem dokumentacji, oraz niewłaściwą identyfikacją bezpaństwowości. W praktyce, aby zidentyfikować bezpaństwowość, Urząd do Spraw Cudzoziemców bierze pod uwagę dokumenty podróży i tożsamości wydane przez ukraińskie władze.
  • Od czasu wybuchu wojny w Ukrainie 24 lutego 2022 roku do 31 grudnia 2022 roku, 62 bezpaństwowców i 26 osób o niekreślonej narodowości z Ukrainy, otrzymało tymczasową ochronę w Polsce.

Detencja

Analizuje prawo, politykę i praktykę dotyczącą detencji imigrantów, skupiając się na istniejącej ochronie przed arbitralną detencją bezpaństwowców podczas postępowań w sprawie wydalenia i deportacji. Podtematy obejmują takie obszary, jak identyfikacja bezpaństwowości i ocena, czy istnieje uzasadniona perspektywa wydalenia, zabezpieczenia proceduralne, takie jak terminy, kontrola sądowa i skuteczne środki odwoławcze, a także prawa przyznawane bezpaństwowcom po zwolnieniu z detencji i ochrona przed ponownym umieszczeniem w detencji.

Uprawnienia w zakresie stosowania detencji w Polsce są daleko idące i istnieje niewiele zabezpieczeń przed arbitralną detencją bezpaństwowców. Na przykład nie ma wymogu, aby kraj wydalenia był ustalany przed umieszczeniem cudzoziemca w detencji. Identyfikacja bezpaństwowości w trakcie procedury powrotowej może sprawić, że wydalenie stanie się niewykonalne i może prowadzić do wydania zgody na pobyt tolerowany (albo zgody na pobyt ze względów humanitarnych, w zależności od okoliczności sprawy). Nie ma natomiast przepisu określającego bezpaństwowość jako prawnie istotny fakt, takiego, który określa detencję jako środek ostateczny (chociaż alternatywy do detencji są przewidziane w prawie). Istnieją pewne gwarancje proceduralne i środki odwoławcze dla osób umieszczonych w detencji, ale istnieją przeszkody w dostępie do pomocy prawnej. Zgoda na pobyt tolerowany lub humanitarny może zostać udzielona przy zwolnieniu, wraz z dostępem do niektórych podstawowych praw, w tym do pracy, nauki i opieki zdrowotnej.

  • Uprawnienia do zatrzymania i podstawy detencji określa Ustawa o cudzoziemcach oraz Kodeks postępowania karnego. Wniosek o zastosowanie wobec cudzoziemca detencji lub przedłużenie detencji sporządza Straż Graniczna, a o zastosowaniu detencji może zdecydować w pisemnym postanowieniu wyłącznie sąd.
  • Ostateczne określenie kraju wydalenia nie jest warunkiem wstępnym wydania postanowienia o detencji.
  • Orzekając o zastosowaniu detencji, sąd musi wziąć pod uwagę środki nieizolacyjne, ale żaden przepis nie stanowi wprost, że detencja jest środkiem ostatecznym.
  • Prawo przewiduje kilka alternatyw dla detencji, w tym regularne zgłaszanie się do Straży Granicznej, kaucję, depozyt dokumentu podróży i przebywanie w wyznaczonym miejscu.
  • W badaniu z lat 2014–2015, Fundacja Instytut na rzecz Państwa Prawa ustaliła, że spośród 939 analizowanych spraw sądy orzekały detencję 869 razy (92,5% przypadków). W większości przypadków nie było jasne, w jaki sposób rozważano alternatywy. Często w uzasadnieniu postanowienia o umieszczeniu w detencji nie było odniesienia do alternatyw do detencji. Jednak, od czasu wprowadzenia środków alternatywnych, liczba osób umieszczonych w detencji zmniejszyła się, a statystyki wskazują na wzrost stosowania środków alternatywnych do detencji w ostatnich latach.
  • W 2022 roku, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich wydało raport opisujący ciężkie warunki w ośrodkach detencyjnych oraz praktykę „masowych detencji” stosowaną przez sądy, bez przeprowadzenia indywidualnej oceny.
  • Chociaż nie ma wyraźnego zabezpieczenia zobowiązującego do zwolnienia, gdy nie ma uzasadnionej perspektywy wydalenia, polskie prawo przewiduje, że Straż Graniczna zwalnia osobę z z detencji, gdy podstawa detencji nie jest już aktualna. Osoba zostaje wypuszczona również w przypadku otrzymania zgody na pobyt tolerowany, która może zostać wydana w przypadku, gdy nakaz powrotu nie jest prawnie albo faktycznie możliwy.
  • W przepisach nie przewidziano szczególnej ochrony dla osoby zidentyfikowanej jako bezpaństwowiec w ramach procedury detencyjnej. Nie ma również procedury SDP, do której można by się odnieść, ale identyfikacja może sprawić, że decyzja o zobowiązaniu do powrotu stanie się niewykonalna i doprowadzić do udzielenia zgody na pobyt tolerowany (albo zgody na pobyt ze względów humanitarnych, w zależności od okoliczności sprawy) i zwolnienia.
  • Organizacje pozarządowe świadczące pomoc prawną w ośrodkach detencyjnych zidentyfikowały w nich bezpaństwowców i osoby zagrożone bezpaństwowością.
  • Bezpaństwowość może być istotnym czynnikiem przy przyznawaniu pozwolenia na pobyt tolerowany, ale sama w sobie nie jest uznawana za czynnik zwiększający podatność na zagrożenia. Istnieje prawna definicja „osób ze specjalnymi potrzebami:”.Chociaż istnieją konkretne przesłanki zakazujące detencji w określonych przypadkach (osoby małoletnie bez opieki ubiegające się o ochronę międzynarodową, małoletni bez opieki poniżej 15 roku życia, osoby, które przypuszczalnie były ofiarami przemocy, osoby niepełnosprawne ubiegające się o ochronę międzynarodową, osoby, których umieszczenie w detencji stanowiłoby narażenie zdrowia i życia) nie ma procedury prawne z wystarczającymi gwarancjami, nakazującej przeprowadzanie odpowiedniej oceny przed podjęciem decyzji o detencji. W praktyce podstawowe badanie szczególnych potrzeb po przybyciu do ośrodka detencyjnego.
  • Ustawa o cudzoziemcach określa maksymalny okres detencji na 18 miesięcy. Istnieją również konkretne (krótsze) terminy detencji osób ubiegających się o ochronę międzynarodową.
  • Postanowienia sądu o zastosowaniu detencji wydawane są w formie pisemnej z uzasadnieniem. Osoby umieszczone w detencji otrzymują również pisemną informację w zrozumiałym dla nich języku o ich prawach, obowiązkach i danych kontaktowych do NGO i UNHCR.
  • Detencja może być zarządzona i przedłużona jedynie postanowieniem sądu, na wniosek Straży Granicznej, co stanowi de facto okresową kontrolę detencji. Jeżeli wydalenie zostanie uznane za niewykonalne, udzielana jest zgoda na pobyt tolerowany i osoba zostaje zwolniona, ale nie ma ustalonych w prawie lub praktyce terminów na to, co stanowi „rozsądny termin”.
  • Zwolnienie następuje automatycznie po zakończeniu okresu detencji wyznaczonego przez sąd.
  • Osoby umieszczone w detencji mają prawo do zażalenia się na postanowienie sądu w terminie siedmiu dni, a sąd ma siedem dni na rozpatrzenie wniosku. W praktyce sądy rozpatrują zażalenie w ciągu około trzech tygodni. Cudzoziemiec umieszczony w detencji może również złożyć wniosek o zwolnienie do Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców, jeżeli uważa, że istnieje duże prawdopodobieństwo, że zostanie mu udzielona ochrona. W przypadku odmowy od tej decyzji można się odwołać.
  • W przypadku wydania decyzji o zobowiązaniu do powrotu wobec osoby nie posiadającej dokumentów, Straż Graniczna powinna wystąpić z wnioskiem o sporządzenie nowych dokumentów do odpowiednich władz kraju pochodzenia.
  • Jeśli sporządzenie nowej dokumentacji nie jest możliwe, Komendant Główny Straży Granicznej może wydać Tymczasowy polski dokument podróży ważny przez 7 dni w celu umożliwienia osobie przekroczenia granicy. Ustawa nie określa procesu oceny obywatelstwa, kwestii wydawania nowych dokumentów oraz ustanawia wiążących terminów.
  • Obecnie, ze względu na brak środków, żadna z polskich organizacji pozarządowych nie udziela cudzoziemcom w detencji bezpłatnej pomocy prawnej, chyba że ubiegają się oni o ochronę międzynarodową. W postępowaniu dotyczącym detencji może im zostać przyznana pomoc prawna finansowana przez państwo, jednak w praktyce cudzoziemcy umieszczeni w detencji prawie nigdy nie mają do niej dostępu.
  • Jeżeli wydalenie jest niewykonalne, wydawana jest zgoda na pobyt tolerowany, który jest uznawany za legalny. Zezwolenie na pobyt z przyczyn humanitarnych może zostać udzielone, jeśli wydalenie nie jest wykonalne z określonych względów.
  • Nie ma praktyki oficjalnego potwierdzania bezpaństwowości, chyba że brak obywatelstwa stanowi część pisemnego uzasadnienia decyzji.
  • Status pobytu tolerowanego daje częściowy dostęp do pomocy społecznej, edukacji, opieki zdrowotnej oraz prawo do pracy.
  • Łączny czas spędzony w detencji wlicza się do maksymalnego terminu tylko wtedy, gdy przesłanki do ponownego wydania postanowienia o detencji są takie same jak przedtem w ramach tego samego postępowania.
  • Bezpaństwowcy są wymieniani w niektórych umowach o readmisji zawartych przez Polskę, m.in. z Republiką Kazachstanu, Armenią i Mołdawią.
  • Definicje bezpaństwowca w tych umowach różnią się między sobą i nie są zgodne z Konwencją z 1954 roku. Określone w tych porozumieniach podstawy i procedura na podstawie której osoby bezpaństwowe mogą być przekaze z powrotem, są problematyczne, podobnie jak dokumentacja wymieniona jako potwierdzająca fakt posiadania obywatelstwa.
  • Nie jest jasne, w jaki sposób umowy są stosowane w przypadku bezpaństwowców i nie są dostępne żadne informacje na temat praktyki.

Zapobieganie i redukcja

Ocenia adekwatność gwarancji prawnych w przepisach dotyczących obywatelstwa w celu zapobiegania i ograniczania bezpaństwowości,w tym ułatwione drogi do naturalizacji dla bezpaństwowców oraz ochronę bezpaństwowych dzieci urodzonych na terytorium kraju lub których rodzice są obywatelami przebywającymi za granicą, dzieci znalezionych i dzieci adoptowanych. Analizuje prawo, politykę i praktykę w zakresie rejestracji urodzeń, w tym dostęp do późnej rejestracji urodzeń, środki ograniczające podejmowane przez kraje w celu zapobiegania bezpaństwowości in situ. Analizuje przepisy dotyczące pozbawiania obywatelstwa i tego, czy istnieją zabezpieczenia związane ze zrzeczeniem się i pozbawieniem obywatelstwa, aby zapobiec wystąpieniu bezpaństwowości.

Wysiłki na rzecz zapobiegania i ograniczania bezpaństwowości w Polsce są zróżnicowane. Istnieją częściowe gwarancje prawne zapobiegające bezpaństwowości w przypadku dzieci znalezionych i adoptowanych. W niektórych przypadkach dostęp do rejestracji urodzeń jest ułatwiony, w tym poprzez przepis dotyczący rejestracji urodzeń z urzędu, jeśli rodzice nie zarejestrują narodzin w przewidzianym prawem terminie. Jednak przepisy w ustawie o obywatelstwie, gwarantujące zapobieganie bezpaństwowości w przypadku dzieci urodzonych w Polsce, dotyczy tylko dzieci rodziców bezpaństwowców lub rodziców nieznanych. W przypadku dzieci urodzonych za granicą przez rodziców tej samej płci istnieje również ryzyko bezpaństwowości z powodu dyskryminacyjnych praktyk polskich władz, które mogą uniemożliwić dziecku uzyskanie polskiego paszportu lub dokumentacji.

  • Istnieją dwie możliwości uzyskania polskiego obywatelstwa przez bezpaństwowca. Nadanie obywatelstwa poprzez procedurę uznaniową przed Prezydentem Polski lub uznanie za obywatela na podstawie legalnego pobytu poprzez procedurę przed władzami lokalnymi (Wojewodą).
  • Ustawa o obywatelstwie polskim daje Prezydentowi prawo nadania obywatelstwa, jednak wymagania oraz procedura są w tym przypadku bardzo ogólne.
  • Procedura przed Wojewodą wymaga, aby bezpaństwowiec wykazał, że przebywa na terytorium Polski w sposób nieprzerwany na podstawie zezwolenia na pobyt stały albo zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE od dwóch lat (okres skrócony ze standardowych 3 lat) oraz że posługuje się językiem polskim. W formularzach wymagany jest akt urodzenia, dokumenty potwierdzające przychody, dokonania zawodowe oraz działalność polityczną i społeczną, jak również ważny dokument tożsamości lub paszport. Wszystko to może stanowić przeszkodę dla bezpaństwowców.
  • W ustawach jak i aktach niższej rangi brak jest definicji ‘bezpaństwowca’; w obydwu procedurach dowód legalnego pobytu musi być potwierdzony odpowiednimi dokumentami, co również może stanowić przeszkodę.
  • Koszt procedury przed Wojewodą wynosi 219 zł (48 EUR) i może zostać zwrócony na prośbę wnioskodawcy, jeśli wniosek zostanie odrzucony. W przypadku procedury przed Wojewodą istnieje prawo do odwołania się, którego nie ma w procedurze przed Prezydentem. Egzamin językowy oraz certyfikat podlegają opłacie.
  • Zgodnie z Ustawą o obywatelstwie polskim osoba, która ubiega się o polskie obywatelstwo nie może stanowić zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa.
  • Polska nie ma pełnego zabezpieczenia zapobiegającego aby dzieci rodziły się na terytorium kraju jako bezpaństwowcy. Prawo przewiduje, że pewne kategorie dzieci urodzonych w Polsce przez nieznanych rodziców lub bezpaństwowców mogą nabyć obywatelstwo polskie, ale nie dotyczy to dzieci urodzonych przez rodziców, którzy nie mogą przekazać obywatelstwa swojemu dziecku.
  • Rodzice nie są informowani o prawach swojego dziecka do obywatelstwa ani o odpowiednich procedurach.
  • Dziecko znalezione lub dziecko urodzone z rodziców bezpaństwowców lub rodziców, których obywatelstwo jest nieokreślone, automatycznie otrzymuje obywatelstwo polskie.
  • Dzieci, które są objęte gwarancją, nie muszą udowadniać, że nie mają dostępu do innego obywatelstwa, ani nie wymaga się od nich ani od ich rodziców spełnienia okresu legalnego pobytu lub uiszczenia opłaty.
  • Nie istnieją żadne szczególne przepisy dotyczące dzieci beneficjentów ochrony międzynarodowej urodzonych w Polsce.
  • Dzieci znalezione otrzymują obywatelstwo polskie automatycznie z mocy prawa.
  • W prawie nie ma ograniczeń wiekowych dotyczących przyznawania obywatelstwa dzieciom znalezionym, chociaż prawodawstwo odnosi się do statusu ‘noworodka’.
  • Nie ma prawnej możliwości utraty obywatelstwa przez dziecko znalezione, ponieważ obywatelstwo polskie jest przyznawane z urzędu, więc nie ma decyzji, którą można by później cofnąć.
  • Adopcja zagraniczna nie koliduje z polskim obywatelstwem dziecka. Jeżeli rodzice-cudzoziemcy chcą nadać swoje obywatelstwo adoptowanemu dziecku polskiemu, a prawo ich kraju obywatelstwa nie przewiduje podwójnego obywatelstwa, mogą złożyć wniosek do Prezydenta RP z prośbą o wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego.
  • Uznaje się, że małoletni adoptowany przez obywatela polskiego nabył obywatelstwo polskie przez urodzenie z chwilą adopcji, a pełna adopcja staje się skuteczna przed ukończeniem przez dziecko 16. roku życia. Jeżeli adoptowane dziecko ma ukończone 16 lat, może nabyć obywatelstwo polskie w drodze procedur o uznanie lub nadanie obywatelstwa.
  • Nie ma podstawy prawnej do utraty przez dziecko obywatelstwa z powodu unieważnienia adopcji.
  • Wszystkie dzieci, które mają przynajmniej jednego polskiego rodzica, są z mocy prawa obywatelami polskimi, niezależnie od miejsca urodzenia.
  • Istnieją praktyczne problemy dotyczące dzieci urodzonych za granicą, które mogą skutkować ich bezpaństwowością. Chociaż obywatelstwo polskie nabywa się automatycznie w momencie urodzenia, w praktyce czasami wymagana jest rejestracja w Polsce (lub transkrypcja aktu urodzenia) w celu wydania dziecku paszportu lub polskiego dowodu osobistego w polskiej ambasadzie. Niedawne przypadki dzieci rodziców tej samej płci urodzonych za granicą napotkały trudności, ponieważ Polska nie uznaje związków partnerskich osób tej samej płci i nie wydaje w takich przypadkach transkrypcji aktu urodzenia z danymi obojga rodziców. Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z 2022 roku zobowiązał polskie władze do wydawania niepełnoletnim obywatelom Polski dowodu tożsamości albo paszportu potwierdzającego ich polskie obywatelstwooraz zawierającego nazwisko użyte w zagranicznym akcie urodzenia takiego dziecka.
  • Prawo stanowi, że urodzenie dziecka musi być zarejestrowane przez rodziców w ciągu 21 dni od wystawienia dokumentacji medycznej przez szpital. Akt urodzenia wystawiany jest na podstawie pisemnego zgłoszenia urodzenia przez lekarza, położną lub zakład opieki zdrowotnej, którzy mają trzy dni na poinformowanie Urzędu Stanu Cywilnego o porodzie. Jeżeli rodzice nie dokonają rejestracji dziecka w ciągu 21 dni, Urząd Stanu Cywilnego wyda akt urodzenia z urzędu, wybierając imię dla dziecka i informując o tym rodziców. Nie ma przeszkód prawnych dla późnej rejestracji urodzeń ani doniesień o praktycznych przeszkodach.
  • Zgodnie z polskim prawem, dwójka rodziców tej samej płci nie może być wpisana do aktu urodzenia jako rodzice. Odnotowano przypadki odmowy przez polskie władze transkrypcji aktów urodzenia dzieci urodzonych za granicą, których rodzice są tej samej płci i jedno (lub oboje) z nich jest Polakiem.
  • W czerwcu 2022 roku Europejski Trybunał Sprawiedliwość wydał przełomowy wyrok w sprawie dotyczącej dziecka urodzonego w Hiszpanii, którego matkami są Polka oraz Irlandka. Polskie władze odmówiły wydania aktu urodzenia, zgodnego z jego hiszpańskim odpowiednikiem, uznającym rodzicielstwo obu matek. Trybunał orzekł, że Polska ma wydać temu dziecku dokumenty tożsamości oraz akt urodzenia wydany przez inny kraj członkowski UE. Obowiązek ten istnieje niezależnie od transkrypcji takiego aktu urodzenia do polskiego rejestru. Wyrok ten zainicjował przygotowania do nowelizacji polskiego prawa o aktach stanu cywilnego, tak aby odmowa transkrypcji aktów stanu cywilnego nie prowadziła do sytuacji, w której obywatel polski nie będzie mógł uzyskać polskiego paszportu, dowodu osobistego lub numeru PESEL. Propozycje przedstawione w projekcie ustawy nie odnoszą się jednak odpowiednio do tej kwestii i zostały skrytykowane przez polskiego Rzecznika Praw Obywatelskich ze względu na ich dyskryminujący skutek oraz nierówne traktowanie rodziców tej samej płci i ich dzieci. Nie zostały zgłoszone żadne problemy związane z dostępem do obywatelstwa dla dzieci urodzonych w wyniku macierzyństwa zastępczego.
  • Rodzice nie muszą być legalnymi rezydentami, aby ukończyć proces rejestracji narodzin, ale muszą posiadać dokumenty tożsamości (lub szpital może zarejestrować dziecko z własnej inicjatywy). Władze nie mają obowiązku zgłaszania nieudokumentowanych osób i nie zgłoszono żadnych takich przypadków.
  • Obywatelstwo dziecka nie jest ustalane ani rejestrowane przy rejestracji urodzenia, a akt urodzenia nie zawiera informacji o obywatelstwie lub statusie pobytowym rodziców lub dziecka. Kwestia bezpaństwowości czy ustalenia obywatelstwa dziecka może więc pojawić się dopiero znacznie później, jeśli np. dziecku odmówi się polskiego paszportu.
  • Dziecko urodzone przez rodziców polskich za granicą, którzy nie posiadają dokumentów, może uzyskać oficjalne zaświadczenie potwierdzające ich obywatelstwo, ale nie ma ram określających obywatelstwo dzieci cudzoziemskich ani dzieci urodzonych przez rodziców-cudzoziemców w Polsce.
  • Nie ma rządowych kampanii promujących rejestrację urodzeń ani żadnych nowych środków lub zobowiązań ze strony polskiego rządu w celu zmniejszenia bezpaństwowości.
  • Brak jest doniesień o grupach szczególnie zagrożonych bezpaństwowością w Polsce. Zidentyfikowane przypadki bezpaństwowości w Polsce dotyczą głównie osób ze środowisk migracyjnych lub uchodźczych.
  • Prawo polskie nie dopuszcza pozbawienia obywatelstwa polskiego.
  • Istnieje częściowe zabezpieczenie zapobiegające sytuacji, w której zrzeczenie się obywatelstwa polskiego powoduje bezpaństwowość. Zrzeczenie się jest dopuszczalne tylko po wyrażeniu zgody przez Prezydenta RP. Jeśli zgoda zostanie wydana, utrata obywatelstwa dotyczy również dzieci wnioskodawcy. Osoba wnioskująca o możliwość zrzeczenia się obywatelstwa musi przedstawić dokumenty potwierdzające, że posiada lub obiecano jej obywatelstwo innego państwa. Zabezpieczenie to nie jest jednak wystarczające, ponieważ nie eliminuje ryzyka bezpaństwowości i nie ma wyraźnego wymogu wykazania, że żadne z małoletnich dzieci objętych wnioskiem o zrzeczenie się nie stanie się w rezultacie bezpaństwowcem.

Źródła

Biblioteka zasobów, instrumentów prawnych, publikacji i materiałów szkoleniowych na temat bezpaństwowości, szczególnie istotnych dla tego kraju. Więcej materiałów regionalnych i międzynarodowych, a także z innych krajów, jest dostępnych w Bibliotece zasobów. Orzecznictwo krajowe można znaleźć w Bazie danych orzecznictwa dotyczącego bezpaństwowości (ze streszczeniami dostępnymi w języku angielskim). Pamiętaj, że niniejsza sekcja jest obecnie w fazie rozwoju. Zajrzyj tu wkrótce, aby znaleźć dalsze zasoby.

Orzecznictwo:
Wyroki i decyzje Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej lub organów traktatowych ONZ w odniesieniu do danego kraju, które dotyczą bezpaństwowości lub wpływają na prawa bezpaństwowców.

Międzynarodowe i regionalne traktaty:
Lista czterech podstawowych konwencji dotyczących bezpaństwowości. Informacje o tym, czy dany kraj jest stroną tych konwencji oraz odpowiednie zastrzeżenia są dostępne powyżej w części „Międzynarodowe i regionalne instrumenty”.

Publikacje:
Sprawozdania, briefingi, zgłoszenia do mechanizmów monitorowania praw człowieka i inne istotne publikacje dotyczące bezpaństwowości.

Materiały szkoleniowe:
Materiały szkoleniowe wspierające budowanie potencjału i szkolenia w zakresie bezpaństwowości.

Latest news on Poland

Statelessness Index webinar promo

WEBINAR: 2025 State of Play Assessment on Statelessness in Europe

Join us for our annual webinar which provides a state of play on statelessness in Europe and opportunity to learn about the latest developments.
27 sty 2025 / Albania / Austria / Belgium / Bosnia-Herzegovina / Bulgaria / Council of Europe / Croatia / Cyprus / Czechia / Detention / European Union / France / Georgia / Germany / Global / Greece / Hungary / International and Regional Instruments / Ireland / Italy / Kosovo / Latvia / Malta / Moldova / Montenegro / Netherlands / North Macedonia / Norway / Poland / Portugal / Prevention and reduction / Romania / Serbia / Slovenia / Spain / Statelessness determination and status / Statelessness population data / Sweden / Switzerland / Türkiye / Ukraine / United Kingdom

Updated INDEX thematic briefing: Birth registration and the prevention of statelessness in Europe

Read our updated briefing on birth registration and the prevention of statelessness
20 lis 2024 / Albania / Austria / Belgium / Bosnia-Herzegovina / Bulgaria / Council of Europe / Croatia / Cyprus / Czechia / European Union / France / Georgia / Germany / Global / Greece / Hungary / Ireland / Italy / Kosovo / Latvia / Malta / Moldova / Montenegro / Netherlands / North Macedonia / Norway / Poland / Portugal / Prevention and reduction / Romania / Serbia / Slovenia / Spain / Sweden / Switzerland / Türkiye / Ukraine / United Kingdom
Image for the WEBINAR: 2024 State of Play Assessment on Statelessness in Europe

WEBINAR: 2024 State of Play Assessment on Statelessness in Europe

In conversation with experts working in different countries, we presented our annual state of play assessment of key trends on statelessness in...
22 mar 2024 / Albania / Austria / Belgium / Bosnia-Herzegovina / Bulgaria / Council of Europe / Croatia / Cyprus / Czechia / Detention / European Union / France / Georgia / Germany / Global / Greece / Hungary / International and Regional Instruments / Ireland / Italy / Kosovo / Latvia / Malta / Moldova / Montenegro / Netherlands / North Macedonia / Norway / Poland / Portugal / Prevention and reduction / Romania / Serbia / Slovenia / Spain / Statelessness determination and status / Statelessness population data / Sweden / Switzerland / Türkiye / Ukraine / United Kingdom

Project funded by: